Yapay Zeka (AI) kavramının önümüzdeki yıllarda ve on yıllarda yaşamlarımızda ve toplumlarımızda giderek daha önemli hale geleceği artık bir gerçek. Her zamankinden daha yüksek otomasyon sistemleri ağı ve optimizasyon seviyelerine doğru yarışırken, AI’nın etik olarak sağlam temellere dayanması ve tüm insanlığın yararına çalışmasını sağlamak için adımlar atmalıyız. AITR olarak ilk günden “AI For Good” “Daha iyi bir gelecek için Yapay Zeka” söylemi ile ilerliyoruz. Bu yazıda, yapay zekanın geleceğinin karşı karşıya olduğu bazı kritik durumların AITR’ın bakış açısı ile tekrar hatırlanmasında fayda olduğunu düşünüyorum.
Değişen Bir Kavram
Yaşam tarzımızı yeniden şekillendirmeye devam eden bir teknoloji olduğu için yapay zekanın geleceği için kolay bir cevap yok. Son yıllarda, yapay zeka ileriye doğru şaşırtıcı seviyede hızlı gelişmekte ve birçok alanda insan yeteneklerinin üzerinde performans seviyelerine ulaşmış durumda [1]. Böylece yeteneklerinin gelecekte daha da gelişecek olması ve yapabildikleri ile dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için kullanılacak olması en önemli sorulardan biri olarak ön plana çıkmaktadır.
Yapay zeka kavramı farklı yönlere dahil etmeye devam ettikçe, potansiyel olarak hayatımızı daha iyi hale getirebileceğinin farkında olmak gerekli. Makine öğrenimi ve veri işleme, yapay zekanın yüz tanıma ve dil çevirisi görevlerini birlikte gerçekleştirmesi, yapay zeka destekli robotlar insan hayatı ve iş güvenliği tehlikelerinin en aza indirgeme konusunda destekleyici örnekler olmaktadır (Ağır sanayi, Nükleer santraller vb. örnekler). Son zamanlarda ülkemizde ve dünyada gözlemlediğimiz orman yangınları için Drone-İHA destekli farklı AI-tabanlı operasyonel tespitlerin yapılması, erken müdahele uyarı sistemi, yangın alanında bulunan insan ve orman canlılarının hızlı tespiti, öneri ve planlama sistemleri ve potansiyel senaryolar ile birlikte yangın sonrası zarar durumunun detaylı tespitleri gelişmekte olan önemli AI çözümleri olarak ele alınmalıdır [2]. Ayrıca verimli ve uygun maliyetli sensörler ve yüksek performanslı bilgi işlem teknolojileri kapsamında, sadece üretim sektörünü değil geleneksel deneyime dayalı tarımı daha verimli bir akıllı sürdürülebilir bir tarıma dönüştürülmeye çalışılmaktadır. Düşük maliyetli, basit dağıtım ve yüksek iletişim verimliliğine sahip IoT (Nesnelerin İnterneti) teknolojisi, yetiştirme ve yetiştirme deneylerinde ve tarımsal üretimde farklı mekansal ve zamansal ölçeklerde büyük miktarda veri toplamak için büyük bir fırsat yaratmaktadır. Böylece bitkilerin hastalık türünü tanımak için mahsul hastalık yapraklarının AI ile görüntülerinin analiz edilmesi çalışılmaktadır. Tahmin amacıyla tarımsal büyük verilerin zaman serisi özelliklerini almak için finans uygulamalarına benzer zaman serisi yöntemleri AI çözümleri ile aktif olarak kullanılmaktadır [3]. Bu nedenle sürdürülebilir ve verimli tarım için çevrimdışı ve gerçek zamanlı tarımsal veri analizi, heterojen veri entegrasyonu, otomatik ve çalışabilir bilgilerin sağlanması çok önemlidir. Böylece, makine öğrenimi ve yapay zeka yöntemlerinin bu önemli toplumsal talebe uygulanması, tarım endüstrisinin devrim niteliğinde bir uzantısı olarak kabul edilmektedir.
AI teknolojisi, sağlık sektöründe de göremeyebileceğimiz kalıpları bulmak için çok miktarda veriyi eleyerek daha iyi kararlar vermek için kullanılmakta ve hatta hastalıkları daha erken teşhis etmek ve kişiselleştirilmiş tedavi planları sağlamak için uygulanmaktadır [4]. Öyle ki klinik denemelerin sentetik veri ve diğer veriler ile zenginleştirilmesi ile sanki deneyler ile hızlandırılmış senaryo bazlı durumların sağlık sektörü için teşhis, risk yönetimi ve doğru tedavi/yönlendirme gibi süreçlere direk destek olacağı artık net bilinmektedir [5]. Bununla birlikte, AI daha karmaşık hale geldikçe, yapay zekanın topluma başarılı bir şekilde yerleştirilmesi için birkaç önemli başlıkların ele alınması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
Erişilebilirlik ve Etik Sağlamlık
Yapay zeka giderek daha güçlü hale geldikçe, onun etik açıdan sağlam olduğundan emin olmak için adımların atılması çok önemlidir. Bu, AI’nın kullanımı ve geliştirilmesinin tüm paydaşların çıkarlarını dikkate almasını sağlamak anlamına gelir. Avrupa Komisyonu’nun Yapay Zeka üst komisyonu gibi etik yapay zekayı teşvik etmek için çeşitli girişimler devam etmektedir [6]. Ancak, AI’nın sorumlu bir şekilde ve herkese fayda sağlayacak şekilde geliştirilmesini sağlamak için daha fazlasının yapılması gerekmekte, bir bütün olarak kamu, endüstri ve sivil toplum kuruluşları olarak birlikte çalışılmalıdır [7].
Yapay zekanın geleceğinin karşı karşıya olduğu en önemli zorluklardan biri, herkes tarafından erişilebilir olmasını sağlamaktır. AI genellikle teknolojik olgunluk seviyesi yüksek şirketlerin ve yüksek vasıflı uzmanların tekelinde olarak görülmektedir. Ancak, AI topluma fayda sağlıyorsa, herkes için daha erişilebilir hale getirilmelidir. Aralık 2021 ayında gerçekleştirdiğimiz AITR tanıtım toplantımızda [8] bu durumu açıklamak ve farkındalığın artması adına Yapay Zeka’nın demokratikleşmesi kavramını kullanmıştık. En basit tanımı ile kullanıcı dostu araçlar ve uygulamalar geliştirmek, herkes için eğitim ve öğrenme imkanı ve AI’nın herkes için ücretsiz veya uygun fiyatlı, erişilebilir olmasını sağlamak olarak tanımlamıştık. Yapay zekayı daha erişilebilir hale getirmenin bir yolu, kullanıcı dostu araçlar ve uygulamalar geliştirmektir. Bu, teknik uzmanlığı çok az olan veya hiç olmayan kişiler tarafından kullanılabilecek uygulamalar geliştirmeyi içerir. Örneğin, artık kullanıcıların robotları ve diğer cihazları doğal dil komutlarını kullanarak kontrol etmesine olanak tanıyan bir dizi mobil uygulamanın artması önemlidir [9].
Yapay zekayı daha erişilebilir hale getirmenin bir başka yolu da, uygun maliyetli ve herkes için erişilebilir olduğundan emin olmaktır. Bunun için çeşitli çevrimiçi platformlar, öğrenme ve deneyim ortamları oluşturulmaktadır. Bu, yapay zeka teknolojilerinin yalnızca büyük şirketlerin ve varlıklı bireylerin tasarrufunda kalmamasını sağlamak anlamına gelir. Bizim AITR olarak kendi web sayfamız www.ai.org.tr üzerinden benzer bir girişimimiz şu anda çalışma aşamasındadır. Google’ın deneysel AI Projeleri [10] ve Facebook’un PyTorch’u [11] gibi AI teknolojilerini daha açık ve erişilebilir hale getirmeyi amaçlayan çeşitli girişimleri bulunmaktadır. Bu girişimler, yapay zeka teknolojilerini kullanmak ve geliştirmek isteyenler için giriş engellerini azaltmaya yardımcı olma amacını taşımaktadır.
İş Dünyasının Geleceğinde Yapay Zekanın Rolü
AI teknolojileri daha gelişmiş hale geldikçe, şu anda insanlar tarafından yapılan görevlerin otomatikleştirmek (yazılım, donanım, robotik vd.) için giderek daha fazla kullanılacaktır. Bu, işyerinde ve yapılan işin doğası özelinde önemli değişikliklere yol açabilir. Şüphesiz, işin geleceği muhtemelen yapay zekadan derinden etkilenecektir.
Yapay zekanın işin geleceğini etkilemesinin bir yolu, yeni iş türleri yaratmaktır. AI teknolojileri daha yaygın hale geldikçe, insanların veri bilimi ve makine öğrenimi alanlarında çalışması için yeni fırsatlar yaratacaktır. Bunlar, insanların AI teknolojilerini değiştirmek yerine tamamlayabileceği alanlardır.
Yapay zekanın gelecekte kullanılmasının temel amacı, insanlara geleneksel olarak zor veya imkansız görevlerde yardımcı olarak daha hızlı ve verimli kararlar almalarına yardımcı olmaktır. Bu, üretkenliği artırmaya yardımcı olacak ve çalışanların en iyi yaptıkları şeye odaklanmalarını sağlayacaktır.
Yapay Zeka Belirsizlikleri ve Kötü Yanları
Yapay zeka tüm ihtişamıyla günümüz ve yakın geleceğin yıldızı gibi görünse de kusursuz olduğu anlamına gelmemektedir. Yapay zeka çözümlerine aşırı güven, insanlar bulundukları ortam, çevre, iş, süreç vb. durumlar karşısında daha az uyanık ve/veya farkındalıklarının azalması, potansiyel tehditler üzerinden daha az çözüm odaklı düşünmeye sevk etmekte, yanlış bir güvenlik duygusuna yol açabilmektedir. Bir yapay zeka sisteminin, gözden kaçırılmaması gereken hatalar yapma eğilimi de vardır. Sonuçların hiç beklenmedik, bazı durumlarda uygulama özelinde hiç istenmeyen çıktılar üretebileceği ve hatayı düzeltmenin bir yolu olmayabileceğinin de farkında olmak gereklidir.
Asla ortadan kalkmayan bir dezavantaj, yapay zeka etrafındaki önyargı ve şeffaflık eksikliğidir. Önyargı, tasarımdan veya öğrenmek için verilen verilerden kaynaklanabilir. AI teknolojisinin hızlı gelişimi, kontrol edilmesi veya tahmin edilmesi zor olan öngörülemeyen sonuçlara neden olabilir. Kontrol edilmediğinde, bunlar haksız ve potansiyel olarak zararlı sonuçlara yol açacaktır.
Çözüm
Yapay zekanın geleceği parlak ve daha da iyi olmaya devam edecek. Yapay zeka teknolojisi, olumsuz yönleri de olduğu için asla mükemmel olmayacak. Ancak, toplum iyiliği için kullanıldığı ve toplumun bir parçası olmaya devam ettiği sürece geleceğin sakladığı fırsat dünyasından uzaklaşmayacaktır. Belki de fırsat havuzlarını görmek ve değerlendirmek adına herkes için erişilebilir olması gerekmektedir. Farkı ülkelerde çözümler aramak yerine, farklı iş modelleri, sürdürülebilir bir dünya için yapay zekanın bize sunduğu teknolojileri nasıl öğrenebileceğimizi tartışmamız gerekmektedir. Yenilikçi iş modelleri ve çözümlerin değişen dünyada sınırsız olması ile başta kendi toplumumuz olmak üzere, çevremiz ve sevdiklerimiz için yapay zeka destekli çözüm önerilerimiz/çalışmalarımız neler olmalıdır?
Çalışma gruplarımıza katılmak için lütfen bize katılın: info@ai.org.tr / ai.org.tr
Kaynaklar:
[1] https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/frai.2021.622364/full
[2] https://www.teknolojidenbihaber.com/orman-yanginlari-iha/
[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6616181/
[5] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8303863/
[6] https://ec.europa.eu/futurium/en/ai-alliance-consultation.1.html
[7] https://www.nature.com/articles/s41467-019-14108-y
[8] https://ai.org.tr/2021/12/06/degisimin-habercisi-yapay-zeka-etkinligi-gerceklesti/
[9] https://elearningindustry.com/how-to-use-artificial-intelligence-in-mobile-apps
[10] https://experiments.withgoogle.com
[11] https://pytorch.org