Ocak 2022 Aylık Bülten

Bültenler

Posted on 21 Şubat 2022

Sevgili AI Meraklısı,

2022’ye hızla girdiğimiz bu günlerde “Yapay Zeka” hakkında gelecek trendlere, olasılıklara, zorluklara ve çözümlere odaklanan daha fazla haberler gözlemliyoruz. Bunları göz önünde bulundurarak, 2022+ Yapay Zeka Yörüngesine odaklanan, AITR etkinliklerine paralel, dünya geneli iş liderleri ve yapay zeka uzmanları görüşlerini ele aldığımız bu bülten ile büyük sektörler arası yapay zeka konularını ele almak istiyoruz. Hedefimiz bilginin daha güzel ve kaliteli paylaşıldığı bir blog olması.

Kısaca; Dünyanın dört bir yanındaki kuruluşlardan ve sektörlerden dünya lideri AI uzmanları, iş ve düşünce liderlerinin AI’nın mevcut aşaması hakkında görüşlerini konuşalım istiyoruz. Geçmiş başarısızlıklar, kazanılan öğrenimler, başarılar ve 2022 ile birlikte toplumlar, işletmeler ve ekonomiler için gelecek görünümüne dayanan bir yazı dizisinin başlangıcı olarak görebiliriz.

Birkaç başlık özelinde yazımıza başlayalım, sonraki haftalarda bunları adım adım inceliyor olacağız:

Veri, makine öğrenimi ve kaos: Daha Hızlı-Akıllı-Tekrarlanabilir-Adil-Güvenilir bir yaklaşım gelişmenin anahtarıdır

Doğru, güvenilir, şeffaf, objektif ve adil veriler sorunlara ışık tutabilir. Yapay zekayı bu özellikte verilerle kullanmak, doğru veri akışını sağlamak, sorunlar gün yüzüne çıktıkça mümkün olan en iyi kararları daha verimli, hızlı, ve adil vermemize yardımcı olabilir. En başarılı şirketler 2020 ve 2021’de hızlanan belirsizliklere bu şekilde uyum sağladılar.

Yapay Zeka’nın korkulacak bir teknoloji olmadığı

İnsan doğası, daha fazlasını elde etmek ve daha fazlasını fethetmek için bitmeyen bir arayış içindedir. Eski çağlardan itibaren başlayan arayış, insanı büyük şehirlere İstanbul, NewYork gibi metropolleri doldurmaya yöneltmiştir. Günümüzde, yapay zeka moda bir kelimedir. Her türden yeni fikir ve kimi zaman tutarsız kavramlar bu terime bağlanmıştır. Bazı insanların kendileri için hayatı kolaylaştırma potansiyeli sebebiyle yapay zekayı gerçekten heyecanla ve açık yüreklilikle görmelerine karşılık, diğerleri onu düşmanca bir devralma ve insanlığı köleleştiren makine kavramları ile özdeşleştirerek bilinçaltında canlandırmaktadırlar. Her ikisi de filmlerde gösterildiği gibi yapay zekanın aydınlık ve karanlık yanlarından esinlenmiş veya yanılıyor gibi görünmektedir. AI kavramını topluma doğru anlatmanın gerekliliği bu noktada ortaya çıkmaktadır.

Yapay Zeka İlerleme Yörüngesi: 2022’ye Bakış

Yapay zeka, günlük faaliyetlerimizde teknolojiye nasıl uyum sağladığımızı ve teknoloji ile nasıl etkileşim kurduğumuzu yeniden tanımlayarak, farklı endüstrilerde hızlı bir yükselişe tanık olmaya devam etmektedir. Bunları zamanlama ve iş yeri otomasyonuna yönelik hatırlatmalar gibi temel günlük görevler için kullanmamıza rağmen, yapay zeka vaad ettiğinden daha fazlası olduğu için olasılıklar sonsuzdur.

1- Artırılmış İş-Gücü

Artırılmış iş gücü yalnızca dünyada popülerliği her geçen gün artan bir başlık değil, aynı zamanda işgücünü genel olarak yeniden tanımlamaktadır. Artırılmış iş gücü, görevlerde birlikte çalışan insan gücü ve teknolojinin bir karışımıdır. Şirketler, yapay zeka ve bilişsel teknolojileri kullanarak, süreçleri nasıl düzene sokabileceklerini ve daha verimli iş gücü yaratabileceklerini şimdiden tasarlamaktadırlar. Şimdiye kadar, bu kavramı hayal edebiliyorken şimdi yeni hayatımıza giren kavramlar dahilinde daha çok kafamızda canlandırabiliyoruz. İnsanlar artık aynı işyerinde modern teknoloji ve gelişmiş robotlarla bir arada çalışmayı öngörebiliyorlar. Bu hibrit ilişki, üretimi verimlileştirmek ve hızlandırmak için en azından şimdilik esas olarak düşünülmelidir. Aynı şekilde, Artırılmış çalışanlar kavramını da ele almak gerekli. Zahmetli görevleri tamamlama yeteneklerinde onları benzersiz kılan, karmaşık teknolojiyle geliştirildikleri için her iki dünyanın da en iyisi olmaya adaydır. Bu teknoloji, güçlendirilmiş bir çalışanın birkaç makineyle çalışmasına, aynı anda verilerini ve gerçek zamanlı yanıtlarını paylaşmasına olanak tanır. Bu kadar yüksek düzeyde bir senkronizasyon, görevleri normal zamanın çok daha kısa bir bölümünde işleyebilen robotik işçi implantları için imkansız olurdu. Endüstriler, bu teknolojinin yenilikçi bilişsel yeteneklerini hızla yakalamakta ve benimsemektedir. İşletmeler, müşteri satın alma davranışlarını tahmin etmek için kullanır, üretim hatlarındaki hatalı ürünleri üretim sırasında tespit edebilir.

2- Siber güvenlikte yapay zeka

Pandemi, dijital alanın yeni normal olarak benimsenmesini hızlandırırken, daha fazla siber farkında olma ihtiyacı bir zorunluluk haline geldi. Pandemi uzaktan, uzaktan ve çevrimiçi çalışmayı kültürümüzün bir parçası olmaya zorladığından beri çevrimiçi ve dijital suç zirve yaptı. “Siber dünyanın insanları” tehdidini engellemenin bir yolu, siber güvenlikte yapay zeka kullanmaktır. Yapay zeka daha karmaşık hale geldikçe, siber güvenlik de giderek daha önemli bir rol oynamaktadır. Yapay zeka, siber tehditleri bir kuruluşa zarar vermeden önce tahmin etmek, belirlemek ve proaktif olarak aksiyon almak için kullanılabilir. AI, kuruluşların verilerinin nasıl kullanıldığını daha iyi anlamasına yardımcı olabilir ve bu da veri ihlallerini önlemeye yardımcı olabilir. Örneğin, çevrimiçi sistemlerin güvenliğini test edebilen sahte kullanıcı profilleri oluşturmak için yapay zekadan yararlanılabilir. Yapay zeka, siber saldırılara otomatik olarak yanıt verebilen ve kuruluşların tehditlerle hızlı ve etkili bir şekilde başa çıkmasına olanak tanıyan “botlar” da oluşturabilir.

3- Yaratıcı yapay zeka

Yaratıcı yapay zeka, İngilizce kelime anlamı ile “overwhelming” yani ezici bir şekilde uygulamaya alınan bir AI teknolojisi kavramıdır. Yaratıcılığın yalnızca insanlara özgü olduğu günler geride kaldı. Yapay zeka o alana girdi ve istenen sonucu elde etmek için ustaca kullanıldı ve kullanılıyor. Yaratıcılığı düşünün ve şarkı sözleri yazmak, akıllara durgunluk veren tablolar oluşturmak ve hatta reklamlar ve film fragmanları yapmak için yapay zekanın benimsendiğini göreceksiniz. Örneğin, şirketler, blogları, makaleleri ve pazarlama kopyalarıyla ilgilenmek için sürü halindeyken zaten J.A.R.V.I.S’e yöneliyor. 2016’da IBM Watson’ın bilişsel platformu, “Morgan” için ilk film fragmanını oluşturmak için kullanıldı. Ufukta GPT-4 ve co gibi daha yeni teknolojiler varken, yapay zeka ile yaratıcılığın yeni doruklarını ancak hayal edebiliriz, ne dersiniz?

4- Otonom araçlar

Otonom araçları düşünelim, ilk anından itibaren yapay zeka ve kullanımını görebilirsiniz. Otonom araçların geliştirilmesi ve ilerlemesi, teknolojinin nasıl daha akıllı ve daha güçlü hale geldiğinin bir örneğidir. Kendi kendine giden arabalar, yoldaki güvenlik endişesinin yükünü ortadan kaldırma durumunu bizlere göstermektedir. Trafik kazalarında yılda 1,3 milyondan fazla insanın ölümüne yol açan insan hatalarının %90’ının yol açtığı otonom araçlar, daha güvenli ulaşım ve daha iyi trafik sıkışıklığı olasılığı sunabilirler. Tesla’nın 2022 yılına kadar tam sürücüsüz arabaları sergilemeyi teklif ettiğine göre, Google, Ford, GM ve Apple gibi rakipler, önümüzdeki yıl bahsi yükseltmeye çalışacaklar ve bu, otonom araçların rekabetinin beklentisi içinde olan gelir pazarında bu şirketleri daha aktif hale getirecektir.

Aşırı Gerçekçi Yapay Zeka Sorunsalı

Bu konuyu özellikle yazmak istedim: Bir yazılım robotuyla mı yoksa bir insanla mı konuşuyoruz? Bu, çoğumuzun karşımıza çıkan ekranlarda-telefonlarda ‘Merhaba! Yardım edebilir miyim?’ mesaj bayrakları ve tartışma kutusu hakkında düşüncelerimiz.

Bazılarımız, bir makineyle mi yoksa bir insanla mı konuştuğumuzu anlayabilmek için kasıtlı olarak bu botları ikinci kez tahmin etmeye çalışıyoruz. Bunu yapıyoruz çünkü bir şekilde bu bilginin ne kadar yardım alabileceğimizi daha doğru bir şekilde değerlendirmemizi sağlayacağını umuyoruz – ve belki de müşteri sorunlarımızı veya taleplerimizi açıklamak için ne kadar çaba göstermemiz gerektiğine dair bir fikir ediniyoruz. Nisan 2021’de Avrupa Birliği (AB), AI yazılım botuyla konuşurken şirketlerin açıklamasını gerektirecek kurallar önerilerini çıkarırken, diğer yandan benzer düzenlemelerin Amerika Birleşik Devletleri California eyaletinde botlar için zaten mevcut olduğunu buraya şimdiden yazmak gerekli. Odak noktasını, insan merkezli, sürdürülebilir, güvenli, kapsayıcı ve güvenilir yapay zekanın gelişimini güçlendirmek için gerekli politika değişiklikleri ve ilgili yatırımlar olarak özetleyebiliriz.

Yapay Zeka Önyargısı

İşe alım, özgeçmiş taraması, otomatik video görüşmeleri ve diğer istihdam görevleri için yapay zekanın kullanılması, işçiler ABD’de AI ile ilgili ayrımcılık iddialarını sunmaya başladığından beri, kanun düzenleyicilerin ve yasa koyucuların radarında olduğunu biliyoruz. Kamu kurumları, kısa süre önce yapay zeka araçlarını ve bunların önyargıya nasıl katkıda bulunduğunu araştıracağının sinyalini verdi. Birçok açıdan eşitsizliğinin ön plana çıktığı son yıllarda veri-güdümlü karar veren otonom sistemlerdeki veri manipülasyonu, etiketleme ve ön-yargı süreçleri önemli bir başlık haline gelecektir.

2022’de Uzay Teknolojilerinin getirecekleri

Geçtiğimiz on yıl, uzay yolculuğuna ve onu yönlendiren teknolojik yeniliklere olan ilginin yeniden canlandığını bize gösterdi. Milyarder uzay turistleri Jeff Bezos ve Richard Branson 2021’de manşetlere çıkarken Elon Musk’ın gözü Mars’ın kolonizasyonuna dikilmiş durumda. Bununla birlikte, bu yüksek bütçeli girişimler, sanki bizi ilgilendirmiyormuş gibi hissettirse de planların genellikle hayatımızı daha gerçekçi şekillerde etkilediğini hatırlamakta fayda var – çizilmeye karşı dayanıklı cam, GPS, LED’ler, hafızalı köpük ve ısıya dayanıklı metaller yaşam şeklimizi değiştirdi ve hepsi uzay araştırmaları sayesinde geliştirildi. Devam eden Covid-19 pandemisi sırasında popülaritesi artan uzaktan tıbbın ilkelerinin çoğu, başlangıçta uzay yolculuğuna yardımcı olmak için tasarlandı. Ve yine duman ve karbonmonoksit dedektörleri tarafından kaç hayat kurtarıldığına dair hiçbir bilgi yok – bunlar da aynı zamanda ilk olarak uzay teknolojisi olarak tasarlandı! Otonom sürüş teknikleri, tekrar kullanılabilen roketler, Ay’a tekrar gidiş, uydu teknolojileri, uzay çöplüğü sorunsalı ve uzay teknolojilerinin iklim değişikliği için ortaklaşa sürdürülebilir 17 kalkınma hedefine uygun geliştirilmesi, uzay teknolojilerinin başta yapay zeka olmak üzere birçok alanın ortak çalıştığı bütünsel bir teknoloji parkına dönüşeceğini beklemek hata olmayacaktır.

Mimarlik ve yapay zeka

Araştırmacılar, robotlarla işbirliği içinde çalışmayı içeren bir projede yüksek bir mimari yapı inşa ediyorlar. Proje, yapay zeka yardımıyla tasarlanmış ve dört robot yardımıyla inşa ediliyor. Yapı, her biri ağaçlar ve diğer bitki örtüsü ile dikilmiş, geometrik olarak karmaşık beş ahşap bölmeye sahip olacak. Havada 22,5 metre yüksekliğe ulaşacak ve sekiz ince çelik sütun tarafından desteklenmesi planlanıyor. Proje içinde geliştirilen bir makine öğrenimi (bir çeşit yapay zeka) algoritması, araştırmacılara girilen gereksinimlerine uygun bir dizi tasarım seçeneği sunmakta ve seçenekler, farklı kapsül şekillerini ve mekansal düzenlemeleri içermektedir. Böylece bir artırılmış gerçeklik laboratuvarında tasarımları değiştirmeleri sağlanacak ve sonrasında artırılmış gerçeklikte tasarımları birlikte keşfetmesine ve ince ayar yapmasına izin verilmesi planlanmaktadır.

Büyük veri, geleneksel iş süreçlerinde birçok yeniliğe öncülük ediyor

Birlikte her zamankinden daha fazla veri oluşturuyoruz ve 2022’de aynı hızda devam edecek. İşiniz dışında günlük hayatınızda ne kadar veri yarattığınızı bir düşünün!

Hem çevrimiçi hem de çevrimdışı davranışımız, inanılmaz miktarda veri üretir. Bu daha çok büyük veri olarak bilinir. Veriyi yönetebilmek, bilgiyi yönetmenin ve akıllı karar veren yapay zeka tabanlı sistemlerin çalışması için ön-koşuldur. Günümüzde Gartner’in yeni tanımlaması ile küçük ve geniş veri tanımları (small-data and wide-data) büyük veri tanımını tekrar yapılandırsa da günün sonunda veriyi yönetebilenlerin ön plana çıkacakları bir döneme girdiğimizi söylemek hata olmayacaktır.

2021 Temmuz ayı Gartner Raporu çerçevesinde genel bir toparlama yapacak olursak, şirketler, yeniden kullanılabilirlik, ölçeklenebilirlik ve yönetişim sağlamak ve yapay zekanın benimsenmesini ve büyümesini hızlandırmak için yapay zeka platformlarını operasyonel hale getirmek istemektedirler. Şu anda bu durumun tüm dünya ülkelerinin gündeminde yer alması ile birlikte, ülkemizde de öncelikli başlıklardan biri olduğunu gördüğümü belirtmek isterim. AI düzenleme ve otomasyon platformları (AIOps’ler) ve model operasyonelleştirme (ModelOps ya da MLOps) bu eğilimi yansıtmaktadır. Aşağıda yer alan başlıklar bu sene bizi bekleyen başlıkların genel çıkarımları olarak değerlendirilebilir:

Yapay zekada inovasyon, veriler, modeller ve bilgi işlem dahil tüm kaynakların verimli kullanımı olarak tanımlanırsa, çoklu deneyime sahip yapay zeka, bileşik yapay zeka, üretken yapay zeka ve dönüştürücü süreçler bu eğilimin örnekleri olacaktır.

Sorumlu AI, AI girişimlerinin artan güveni, şeffaflığı, adaleti ve denetlenebilirliği için açıklanabilir AI, risk yönetimi ve AI etiğini içerir. Özellikle finans ve bankacılık sektörü, KVKK sürecine ek olarak bu kavramları ayrıca incelemekle zaman harcayacaklar.

Küçük ve geniş veri yaklaşımları, birkaç sene önce tanımı ile Büyük Veri, daha sağlam analitik ve yapay zeka sağlayacak, kuruluşların büyük verilere olan bağımlılığını azaltarak ve daha eksiksiz durumsal farkındalık sağlaması ile veri yönetimi konusunda ön plana çıkacaktır.

Sistem içerisinde geleneksel olarak kullanımda olan kontrol-otomasyon sistemlerinde, hazır ürünlere ve hızlandırılmış yapay zeka geliştirme döngülerine daha fazla odaklanıldığını görüyoruz. Karmaşadan uzak hızlı uygulanabilir düşük-kodlama tabanlı mikro servislerin artacağını beklemekteyiz.

“Yenilik tetikleyicisi” teknolojileri aşağıdaki gibi önerebilir miyiz? Ne dersiniz?
- Kompozit yapay zeka
- AI tabanlı hızlı siber güvenlik çözümleri
- AI düzenleme ve otomasyon platformu
- Operasyonel Yapay zeka platformu
- Üretken yapay zeka
- İnsan merkezli yapay zeka ve AI etiği
- Yapay Zeka’nın geliştirilmesi için gereken sentetik verilerin üretilmesi
- Çoklu Karar zekası
- Bilgi Çizgeleri ve Bilgi Yönetimi
- Yapay zeka ile donatılmış Servis / Hizmet robotları

Prof. Dr. Altan Çakır (ITU/AITR)

Kaynaklar: